فنلاند به دلیل اصلاحات متعدد در نظام آموزشی، شناخته شده است. این کشور با بهرهگیری از رویههای معقول و محیطهای آموزشی جامع که هدف برابری آموزشی را جایگزین شناسایی برترینها میکنند، نظامی آموزشی برقرار کرده که به عنوان یکی از کارآمدترینها تلقی میشود.
عوامل مختلفی در دستاوردهای نظام آموزشی فنلاند نقش دارند که حاصل تجربه، آموزش و اصلاحات متعدد است.
بررسیها نشان میدهد که ۱۰ عامل مهم موجب پیشی گرفتن نظام آموزشی فنلاند از سایر کشورها و موفقیت آن در دستیابی به اهداف شده است:
۱- استفاده نکردن از آزمونهای استاندارد
فنلاند از آزمونهای استاندارد استفاده نمیکند. تنها استثنای این رویه آزمونی موسوم به National Matriculation Exam است که یک آزمون داوطلبانه در دوره دبیرستان محسوب میشود. آزمونهای استاندارد که گاهی به صورت آزمونهای چهار گزینه ای نیز برگزار میشوند، امتحاناتی هستند که در آنها تمام داوطلبان در شرایط یکسان برای پاسخگویی به سؤالات قرار میگیرند و تقریباً همه چیز از قبل مهیا است. تمام دانش آموزان فنلاندی بر اساس یک سیستم نمره دهی اختصاصی سنجیده میشوند که توسط معلم آنها تدوین شده است.
۲- عدم پاسخگویی معلمها
در فنلاند تمام معلمها باید مدرک کارشناسی ارشد در رشته مربوطه داشته باشند تا بتوانند به عنوان معلم مشغول به کار شوند. دورههای تربیت معلم یکی از سختترین و دقیقترین دورههای آموزشی در کشور محسوب میشوند. همچنین هیچ سیستمی در فنلاند برای ارزیابی عملکرد معلمها وجود ندارد. در واقع به زعم مسئولین بلندپایه آموزش در این کشور، پاسخگویی زمانی لازم است که احساس مسئولیت کمرنگ میشوند و نظام آموزشی فنلاند مانع این امر است.
۳- تاکید بر همکاری به جای رقابت
در فنلاند فهرست برترین مدارس وجود ندارد و محیط آموزشی این کشور جای رقابت نیست، بلکه در آن همکاری رواج دارد.
۴- اولویت داشتن اصول
سالها قبل نظام آموزشی فنلاند نیازمند اصلاحات ساختاری بود. برنامه ای که برای این منظور تدوین شد، شامل بازگشت به اصول بود. هدف این اصلاحات دستیابی به نمرات عالی یا بالابردن سطح نمرات نبود، بلکه ایجاد محیط و امکانات آموزشی برابر برای همه بود. از دهه ۱۹۸۰ میلادی اصول زیر در نظام آموزشی فنلاند جایگاه ویژه ای یافت:
- آموزش، ابزاری برای تعدیل نابرابری اجتماعی است
- تهیه غذای رایگان برای تمام دانش آموزان
- تسهیل دسترسی دانش آموزان به خدمات پزشکی
- ارائه مشاوره فیزیولوژیکی
- راهنمایی اختصاصی فردی
کار فردی در یک محیط عمومی عادلانه، روش آموزش فنلاندیها است.
۵- شروع مدرسه در سن بالاتر
فنلاندیها در مقایسه با بسیاری از کشورهای صنعتی دیرتر به مدرسه میروند. سن شروع مدرسه در این کشور ۷ سالگی است. دوره آموزش اجباری در این کشور ۹ سال است و پس از کلاس نهم یا ۱۶ سالگی، ادامه تحصیل به تصمیم شخصی نوجوانان بستگی دارد.
۶- ارائه پیشنهادات شغلی به جای رفتن به دانشگاه
در فنلاند پس از دوره دبیرستان یک دوره آموزشی سه ساله وجود دارد که دانش آموزان را برای رفتن به دانشگاه آماده میکند. اما دانش آموزانی که مایل به ادامه تحصیل در دانشگاه نیستند، میتوانند وارد یک دوره سه ساله حرفه ای شوند که آنها را برای مشاغل مختلف آماده میکند.
۷- خواب بیشتر
بر اساس تحقیقات اخیر، زود بیدار شدن برای سلامت دانش آموزان مضر است. به همین علت دانش آموزان فنلاندی اولین کلاس درس را حدود ساعت ۹ تا ۹:۴۵ صبح آغاز میکنند و بین ساعت ۲ تا ۲:۴۵ بعد از ظهر مدارس این کشور تعطیل میشوند. ساعات تدریس مدارس طولانی تر و مدت زمان استراحت بین کلاسها نیز بیشتر است.
۸- تدریس توسط یک معلم
تعداد معلمها و دانش آموزان در فنلاند کمتر از سایر کشورها است. معمولاً دانش آموزان فنلاندی حدود شش سال تحصیلی را با یک معلم سپری میکنند. در این دوران معلم جایگاه یک مربی همراه یا یکی از اعضای خانواده را به دست میآورد. بدین ترتیب اعتماد دوجانبه و پیوندی برقرار میشود که بر اساس آن هردو طرف یکدیگر را به خوبی میشناسند و به هم احترام میگذارند.
۹- فضای آرام تر
در مدارس فنلاند استرس کمتری وجود دارد، گروه بندیهای غیرضروری حذف شده است و دانش آموزان توجه بیشتری از مسئولین مدرسه دریافت میکنند. دانش آموزان زمانهای مختلفی را برای خوردن، فعالیتهای خلاقانه و آرامش در اختیار دارند. در طول روز بازههای زمانی ۱۵ تا ۲۰ دقیقه ای برای بلند شدن، نرمش و هواخوری دانش آموزان پیش بینی شده است. برای معلمها نیز اتاقهایی در نظر گرفته شده است تا در آن استراحت کنند و با سایرین روابط اجتماعی داشته باشند.
۱۰- کاهش تکالیف و فعالیتهای خارج از مدرسه
میزان تکالیف و فعالیتهای خارج از مدرسه در فنلاند از هر جای دیگر جهان کمتر است. دانش آموزان این کشور هرشب تنها نیم ساعت را صرف انجام امور مربوط به مدرسه میکنند. این دانش آموزان تمام دانش لازم را بدون نیاز به تحمل استرس ناشی از تلاش برای بهترین بودن، در محیط مدرسه میآموزند و بدون نگرانی درباره نمرات میتوانند به عنوان یک انسان آموزش ببینند و رشد کنند.
.
می دانیم که کشور فنلاند سالها است که در میان نظامهای آموزشی جهان، پیشرو و حائز رتبه اول بوده است. به عبارتی میتوان نظام آموزشی فنلاند را موفقترین سیستم آموزش در جهان به شمار آورد. شاهد بر این مدعا کسب نمرات برتر در انواع آزمونهای جهانی توسط دانش آموزان فنلاندی است. دانش آموزان این کشور برای مثال در آزمون PISA سرآمد جهان هستند و نمرات آنها در ریاضی، مهارت خواندن و علوم در صدر جداول قرار دارد.
اما جالب است که بدانیم نظام آموزشی فنلاند تفاوت عمدهای نسبت به کشورهای بعد از خود در رده بندی جهان از جمله کره جنوبی و چین دارد.
این تفاوت در میزان آزادی و استقلال و خودشکوفایی دانش آموزان در نظام آموزشی فنلاند است. کودکان فنلاندی در مدارس تحت فشار برنامه درسی متمرکز قرار ندارند و برای بر آمدن از پس امتحانات و آزمونهای مختلف علمی و درسی تحت فشار قرار نمیگیرند. دانش آموزان معمولاً از یک برنامه درسی آزاد و سیال برخوردار هستند که بر طبق نیازها و علایق شخصی آنها تدوین شده است. بازی، تفریح و شادی جزو لاینفک برنامه درسی کودکان فنلاندی است.
تفاوت در نوع نگرش به بحث آموزش در تمام جوانب نظام آموزشی فنلاند وجود دارد به عبارت دیگر نه تنها چیدمان کلاسهای درس، تزئئیات کلاس و مدرسه، رنگها و اشیای متنوعی که در مدارس وجود دارد به شکل کاملاً خلاقانهای قرار میگیرند بلکه رویکرد معلمان و دانش آموزان به تحصیل و تدریس نیز تفاوت زیادی با سایر نقاط جهان دارد.
فنلاندیها از پیشگامان ارائه برنامه درسی پیشرو و آوانگارد در جهان هستند برنامهای که مبتنی بر خلاقیت، انتخاب فردی و شادی است. دانش آموزان فنلاندی برنامه درسی را بر اساس سلیقه و علاقه شخصی خود دنبال میکنند و در پیگیری مواد درسی از استقلال و آزادی برخوردارند.
تکنولوژی نیز نقش مهمی در آموزش فنلاندیها دارد. مدارس فنلاند با مدرنترین و به روز ترین تکنولوژیهای آموزشی تجهیز شدهاند و استفاده از کدنویسی، بازیهای فکری، بازی نویسی و طراحی وسایل و ابزار کمک آموزشی مورد تشویق دولت قرار میگیرد و در مدارس مورد استقبال قرار دارد.
به تازگی مدارس فنلاند به صورت سراسری برنامه آموزشی جدیدی را پی گرفتهاند که در نوع خود بسیار پیشرو به حساب میآید. در یک اقدام عجیب، نظام آموزشی فنلاند تدریس مواد درسی معمول را کنار گذاشته و دیگر دروسی تحت عنوان شیمی، ریاضی، جغرافیا و تاریخ تدریس نمیشوند.
به عبارت دیگر مدارس فنلاند تدریس زمینههای درسی گذشته و سنتی را متوقف کرده و آن را با تدریس موضوعات جایگزین کرده است. برای مثال دانش آموزان دروس کاربردی میخوانند که در آنها مجموعهای از دانش و مهارتهای متنوع از محاسبات ریاضی پیشرفته تا تاریخ و بازاریابی وجود دارد مثلاً درسی تحت عنوان “مدیریت کافه تریا” که در این درس هم از ریاضیات، هم اصول مدیریت و حسابداری، هم زبان خارجه برای ارتباط با جهانگردان و غیره استفاده شده است.
به این ترتیب فنلاند، دروس موضوعی و بین رشتهای را جایگزین زمینههای درسی سنتی نموده است به این امید که دانش آموزان فنلاندی به طور عملی با کاربرد دانش در حیطه فعالیتهای روزمره، کار و زندگی خانوادگی و اجتماعی آشنا شوند.